Eén van de redenen voor het slechte imago van de kerk is het woord ‘zonde’. Mensen associëren dat woord met kerken waarin hel en verdoemenis gepreekt wordt, met een zwart en treurig mensbeeld en sombere gezichten. ‘In zonde gevallen en geboren en niet in staat tot enig goeds’, is zomaar een zinnetje wat ik vroeger in de kerk hoorde. Veel mensen in Nederland kennen alleen de nare verhalen over een kerk die mensen klein hield, met mannen in zwarte pakken die verheven waren boven het gewone volk – kortom, het type kerk uit de boeken van Maarten ’t Hart.

Hoewel het in mijn kerk vroeger ook vaak over zonde ging, kan ik me niet herinneren dat ik erg veel last had van mijn eigen zondigheid. Als kind probeerde ik wel uit alle macht iedere dag te bedenken wat ik verkeerd had gedaan om God daar vergeving voor te vragen, maar heel veel kwaads kwam er niet in me op. Later veranderde mijn godsbeeld en verdween de nadruk op de zonde naar de achtergrond. Toen was ik meer bezig met de liefde en de ruimhartigheid van God, maar juist daardoor doemde er een heel ander, veel groter probleem op, namelijk de vraag naar het kwaad. En hoe een almachtige, liefdevolle God kon toestaan dat het lijden van mensen maar bleef voortduren: één van de grootste vragen van het geloof.

Toch was deze vraag die me uiteindelijk terugbracht naar de zonde in de mens. Want het bezig zijn met het kwaad in de wereld deed me juist beseffen hoeveel kwaad er kan schuilen in gewone mensen. Hoe kan het, vroeg ik me af, dat er mensen bestaan die met opzet anderen pijn doen? Hoe kan het dat mensen op kleine en grote schaal worden uitgebuit, misbruikt, uitgeroeid, weggezet in de marge? Waar komt al die hebzucht, machtsmisbruik, hoogmoed en overmoed (oftewel: zonde) vandaan? En wat zie ik van die dingen bij mezelf terug? Wat staat mij in de weg om het goede leven te leiden?

Verootmoediging

Wat ik zo mooi vind aan de kerk, is dat daar ruimte is voor onze ervaring van kwaad, lijden en zonde. In de liturgie is er een speciale plaats voor ingeruimd. Helemaal aan het begin zelfs. Het verschilt een beetje per kerk, maar in bijna alle kerken is er óf een ‘gebed van verootmoediging’, óf een ‘kyriegebed’. Het gebed van verootmoediging is vooral gericht op het belijden van de eigen zonden. Het kyriegebed is bedoeld om het grotere kwaad in de wereld te benoemen en om Gods betrokkenheid te bidden, maar vaak is er ook ruimte voor het kleinere kwaad in ons eigen leven.

In de maanden die ik nu in Cambridge woon, heb ik al best veel verschillende kerken bezocht. Het is heerlijk om na drieënhalf jaar zelf voorganger te zijn geweest, nu gewoon in de bank te schuiven en alles over me heen te laten komen. En nog meer dan in de diensten waarin ikzelf de liturgie leidde, besef ik hoe belangrijk het is dat ik op zondagmorgen naar een plek kan gaan waar benoemd wordt dat het een zooitje is in de wereld. En dat ikzelf ook een rol in speel in dat zooitje, bewust of onbewust. Ik besef hoe belangrijk het is dat er een moment stilte is waarin ik kan denken aan de nieuwsberichten die me geraakt hebben en me een machteloos gevoel gaven. Dat er een moment stilte is waarin ik kan denken aan mijn eigen zonden: de dingen die ikzelf de afgelopen week hebt verprutst, de manier waarop ik mensen heb behandeld, mijn ongeduld, botheid en onachtzaamheid.

Zo’n moment in de kerk is bevrijdend. Je kunt je vragen en worstelingen een plek geven. Je kunt je eigen tekortkomingen benoemen en onder ogen komen. Alles wat op je geweten drukt, mag je voor God neerleggen. En alleen dat al maakt je lichter. Zeker ook omdat er nooit alleen verootmoediging of kyrie klinkt, maar ook altijd genade en gloria. Niet de zonde heeft het laatste woord, maar de vergeving en de liefde van God – en zo gaat de liturgie verder, van de diepte naar de hoogte, van de zwaarte naar het licht.

Zwaarte en lichtheid

Het is precies wat predikant Claartje Kruijf vorige week zei in het programma ‘Kijken in de ziel’. Toen de interviewer zei dat ze op hem overkwam als een ernstig persoon, reageerde ze dat juist haar overgang naar het christelijk geloof haar ‘lichter’ heeft gemaakt: “Ik heb een bepaalde zwaarte kunnen afleggen, die ik daar kan benoemen. Die zwaarte kan ik (…) kwijt waardoor ik meer ruimte overhoud voor een bepaalde lichtheid, die ik vroeger niet kende.”

Zonde en zwaarte. Genade en gloria. Ik ben blij dat het daarover gaat in de kerk. Want de kerk kan alleen relevant zijn als het daar over ons hele leven gaat, met al onze vragen en twijfels en rafelrandjes.

Dus als ik de volgende keer weer in één van de Anglicaanse kerken in Cambridge kom, zeg ik samen met de hele gemeente deze woorden:

‘Almighty God, our heavenly Father,
I have sinned against you and against others, in thought and word en deed.
Through negligence, through weakness, through my own deliberate fault.
I am truly sorry for all my sins.
For the sake of your Son Jesus Christ, who died for me, forgive me all that is past; and let me start afresh, to the glory of your Name.
Amen.’